Flag of Timor-Leste

Projetu Hadi’ak Saúde (HADIAK)

Language: English | Tetun

Objetivu:

Hodi garante prestasaun efetivu ba servisu saúde responsivu iha nivel nasionál no sub-national husi harii kapasidade no haforsa institusionál ba Ministériu Saúde Governu Timor-Leste

Lokalidade:

Nasaun laran, ho espesiálmente foka liu ba distritu Oecusse, Manatuto, no Ermera.

Parseria:

John Snow, Inc. (JSI)

Durasaun:

Outubru 2011 – Setembru 2015

Kontratu:

$12 million

Parseria Kontaktu:

Dr. Reginald F. Gipson

Chief of Party

Email: rfgipson@gmail.com

USAID Kontaktu:

Tanya Wellsbrown

Health Team Leader

Email: twellsbrown@usaid.gov

Experiénsia:

Timor-Leste, nudar nasaun demokrasia tolu iha mundu, level 147 husi nasaun 187 iha indise Nasoens Unidus Dezenvolvimentu umana. Tinan 2011 nasaun nia non-oil per kapíta hamutuk $896, hamutuk ho estimasaun despeza saúde per kapíta $46 – nivel ne’ebe mak la sufisiente ba kobre pakote báziku konaba servisu saúde esensiál. Governu Timor-Leste (GoTL) halo ona progresu iha estabelesimentu servisu báziku maibé luta hodi oferese servisu materna importante no servisu saúde labarik, planeamentu familiár, imunizasaun , no ajudu emerjénsia iha area remotas no area foho ne’ebe mak populasaun maioria hela ba. Peskiza foin lalais hatudu katak rezultadu saúde hotu, inklui taxa mortalidade labarik no estatístika prestasaun servisu, komesa hadi’a, dezafiu signifikamente redús. Dezafiu agora hare liu ba setór saúde inklui utilizasaun menus konaba servisu saúde públiku no hanoin ne’ebe uza aimoruk tradisionál tanba ema lakon konfiansa ba iha kualidade fornesedór. Geografikamente difikulta iha asesu ba ajudu saúde no distánsia dook ba fasilidade saúde hodi impede atendimentu. Iha okaziaun ne’e, kulturál konservativu no relijiaun dala ruma neineik ba iha mudansa nivel sosiál, espesiálmente iha area saúde reprodutiva, saúde materna, no planeamentu familiár.           

Rezumu:

USAID nia Projetu HADIAK haree liu ba iha inan, kosok oan foin moris, no haforsa sistema saúde labarik, ho énfaze ida ne’ebe partikulár hodi ajuda komisaun saúde nivel distritu sira prepara no apoiu deskonsentrasaun eventual ba iha servisu saúde governu Timor-Leste nian. USAID la fornese prestasaun servisu direita ; maibé HADIAK hakbiit instituisaun Ministériu Saúde sira hodi hadi’a enquadramentu organizasaun, rekursu umanu, destreza tékniku sira ne’ebe presiza hodi implementa Governu nia Planu Estratéjia Nasionál ba Setór Saúde.

Health Improvement Program

   

Planeamentu Familiár:

USAID servisu iha distritu tolu husi distritu sanulu resin tolu iha Timor-Leste no asiste Ministériu Saúde hodi hadi’a kualidade ba planeamentu familiár no prestasaun servisu anti-konseptivu liu husi treinamentu servisu no supervizaun ba Ministériu Saúde. HADIAK mós apoiu Ministériu Saúde hodi implementa outreach no promosaun eventu saúde komunitária ne’ebe mak kria hanoin husi servisu planeamentu familiár iha karente komunidade rural. 

Saúde Materna no Labarik:

USAID HADIAK apoiu Ministériu Saúde nia esforsu hodi evita redús mortalidade inan no labarik no hadi’a saúde materna, kosok oan foin moris no saúde labarik husi apoiu Ministériu Saúde ba: 

  1. Implementa Evidénsia bazeia ba protokolu iha prestasaun servisu saúde inan no labarik; 
  2. Aumenta hanoin ba servisu saúde inan no labarik liu husi promosaun atividade saúde no mobilizasaun komunidade;
  3. Dezenvolve no implementa planu prestasaun servisu distritu;
  4. Hasa’e envolvimentu komunidade entre saúde inan no labarik; no
  5. Elabora efetividade ho parseria importante sira husi WHO, UNFPA no UNICEF, hodi dezenvolve Ministériu Saúde nia estratéjia foun ba saúde inan, bebé foin moris no labarik. 

Haforsa Sistema Saúde:

Aliña ho prioridade Ministériu Saúde hodi hadi’a kapasidade rekursu umanu iha setór saúde, USAID HADIAK apoiu Ministériu Saúde iha:
  1.  Reintegradu treinamentu foun ba dotores sira ne’ebe fila husi Cuba;
  2. Implementa pakote servisu báziku (BSP) ba ajudu saúde, inklui garante fasilidade iha distritu ne’ebe preparadu no implementa hodi fahe BSP;
  3. Hadi’a abilidade klínika ba servisu saúde ne’ebe fahe servisu saúde inan, Kosok oan no labarik.  
  4. Apoiu Diretoria ba Kontrola Kualidade husi Ministériu Saúde no étika hodi implementa norma mínimu ba prestasaun servisu saúde inan no labarik.

Alende, hodi hasa’e kualidade ba implementa BSP iha Timor-Leste laran, USAID HADIAK kolabora hamutuk ho Forsa Konstrusaun Naval Estadus Unidus nian (Seabees), no unidade infraestrutura Ministériu Saúde hodi apoiu reabilitasaun ba atuál CHC no HP iha distritu ne’ebe mak tarjetu ba.  

Iha tinan 2013, USAID HADIAK oferese orientasaun lokál ba fornesador saúde liu husi aprosimasaun kuaze 800 no eventu komunidade iha distritu lima. Alende ne’e, USAID mós apoiu servisu saúde Ministériu Saúde nian hodi fornese servisu planeamentu familiár no akonsellamentu, no konsulta isin rua, imunizasaun, no servisu saúde inan no labarik sira seluk. USAID mós nudar save importante iha fasilita kooperasaun entre Seabees no Ministériu Saúde hodi renova fasilidade saúde neen iha distritu rua no treinu ekipa Ministériu Saúde iha nivel nasionál hodi bele efetivamente diagnosa no tratamentu ba pasiente.